Mars’ın ıssız kumları arasında görev yapan NASA’nın Perseverance keşif aracı, Kızıl Gezegen’de ilk kez elektrik deşarjlarını (şimşekleri) kaydetmeyi başardı. İki Mars yılı süren gözlemde 55 kez şimşek izi yakalandı ve bu keşif, Mars atmosferi ve olası yaşam ihtimali hakkındaki bilgimizi kökten değiştirecek.
Yıllardır bilim insanları, Mars’ın kuru ve ince atmosferinde şimşek çakıp çakmadığını merak ediyordu. Şimşek, atmosferdeki parçacıklar sürtünerek elektrik yükü oluşturduğunda meydana gelir. Dünya’da su buharı bulutlarında yaygın olsa da, gezegenimizde volkan küllerinde veya kum fırtınalarında da görülebilir. Bilim insanları, benzer mekanizmaların Mars’ın ince ve kuru, çoğunlukla karbondioksitten oluşan atmosferinde de işleyebileceğini düşünüyordu.
Ses verisiyle gelen kanıt
Mars yüzeyindeki Perseverance gezgini, bu gizemi çözebilecek bir enstrümana sahip: SuperCam mikrofonu. Fransa’daki Toulouse Üniversitesi’nden gezegen bilimci Baptiste Chide liderliğindeki ekip, Perseverance’ın ses verilerini ve elektromanyetik parazit kayıtlarını titizlikle inceledi. Toplam 28 saatlik kayıt taranarak, toz fırtınaları ve toz şeytanları sırasında meydana gelen 55 elektrik deşarjı olayı tespit edildi.
Perseverance’ın yakaladığı bu olayların imzası benzersizdi. İlk olarak mikrofon, elektrik deşarjının kablolara karışmasıyla oluşan ani bir elektronik “bip” kaydetti. Kaydedilen yedi olayın sonunda ise, elektrik deşarjının etrafındaki havayı ısıtıp aniden genişletmesiyle oluşan minik bir sonik patlama, yani küçük bir gök gürültüsü duyuldu.
Şimşek için şartlar
Yapılan gözlemler, sadece atmosferde yüksek toz konsantrasyonunun tek başına elektrik üretmeye yetmediğini gösterdi. Kayıtların büyük çoğunluğu (55 olayın 54’ü), en şiddetli rüzgarların ve toz fırtınası cephelerinin yaşandığı anlarda gerçekleşti. Ayrıca 16 elektrik deşarjı, rover’ın toz şeytanlarıyla karşılaştığı sırada kaydedildi.
Tespit edilen şimşekler, Dünya’daki devasa şimşeklere benzemiyor; Mars’taki en büyük deşarjlar bile Dünya’daki bir şimşeğin enerjisinin çok küçük bir kısmını taşıyor.
Neden önemli?
Bu keşfin iki önemli sonucu var. Öncelikle, artık Mars’ta elektrik deşarjlarının olduğunu bildiğimiz için, gelecekteki Mars keşif teknolojileri bu elektrik boşalmalarından korunacak şekilde tasarlanacak. İkinci olarak ve daha spekülatif bir düzeyde, Dünyada yaşamın ortaya çıkışında şimşeğin önemli bir rolü olduğu varsayılıyor. Eğer Mars’ta da şimşek varsa, astrobiyologlar bu faktörü olası yaşam ihtimali hesaplarına dahil edebilecekler.
Araştırmacılar, bu çalışmanın Mars atmosferi için yeni bir araştırma alanı açtığını ve atmosferdeki elektriksel olayları ve bunların sonuçlarını hesaba katacak yeni modellerin geliştirilmesini teşvik ettiğini belirtiyor.