Vücuttaki hücreler atık üretir ve bu atıklar lenf sistemiyle temizlenir. Ancak beynin lenf damarları yoktur. Yaklaşık 12 yıl önce keşfedilen glimfatik sistem, beyin-omurilik sıvısını kullanarak hücreler arasındaki atıkları toplar ve toplardamarlara aktarır.
Fareler üzerinde yapılan çalışmalar, bu sistemin uykuda çok daha aktif olduğunu ve özellikle Alzheimer hastalığında rol oynayan beta amiloid proteinlerini temizlediğini göstermiştir. İnsanlarda da uykusuz geçen tek bir geceden sonra beyinde seviyelerinin arttığı gözlenmiştir.
Uyku bozuklukları ve risk
Uyku apnesi: Uykuda solunumun sık sık durması nedeniyle hem oksijen düşer hem de uyku bölünür. Bu durum, beyinde toksin birikimine ve demans riskine yol açabilir. Tedavi edilen hastalarda Aβ temizlenmesinin arttığı gösterilmiştir.
İnsomnia (uykusuzluk): Uzun vadede Alzheimer riskini artırır, ancak tedavisinin toksin temizliği üzerindeki etkisi henüz bilinmiyor.
Daha çok araştırmaya ihtiyaç var
Uzmanlara göre kaliteli uyku, beyin sağlığı için kritik öneme sahip. Ancak tedaviyle toksinlerin temizlenmesinin doğrudan demans riskini düşürüp düşürmediği henüz kesinleşmedi.
Araştırmalar, özellikle Aβ ve tau proteinlerinin kan düzeylerini uyku-uyanıklık döngüsü boyunca izleyerek, uyku apnesi ve insomnia tedavisinin beyin temizliği üzerindeki etkisini anlamaya odaklanıyor.
Uzmanların önerisi
Beyin sağlığı ve bilişsel işlevler konusunda endişe yaşayanların, uyku düzenlerini takip etmeleri ve bir hekime başvurmaları tavsiye ediliyor.
Bu çalışma The Conversation için kaleme alınan makaleden uyarlandı.